Heb je vragen?
Aanvullend advies? Geen probleem! Vraag het ons team van experten. We horen graag van je.
Podcast aflevering 23: Hoe praten mentale gezondheid kan versterken met Sarah Bal
In deze nieuwe aflevering van WOW Health Talks, een inspirerende podcastreeks van Generation WOW in samenwerking met Insentials, ontvangen we klinisch psychologe Sarah Bal. We spreken over het belang van communicatie tussen jongeren en ouders, mentale gezondheid en hoe we beter kunnen luisteren naar elkaar.
Over Sarah Bal
Sarah Bal is klinisch psychologe en auteur van het boek "Wat als we er samen over praten?" Haar focus ligt op het begeleiden van jongeren en hun ouders in moeilijke tijden. Ze heeft een sterke passie voor haar werk en gelooft in de kracht van open gesprekken om problemen aan te pakken en verbinding te herstellen.
Sarah werkt met jongeren van middelbare schoolleeftijd tot jonge volwassenen rond de 25 jaar. Haar praktijk is voornamelijk gericht op het helpen van jongeren die al een probleem ervaren, vaak doorverwezen door artsen, scholen of ouders. Preventief werken doet ze niet rechtstreeks, maar haar boek en podcastgesprekken kunnen wel preventief ingezet worden.
Het biopsychosociale model
Sarah legt uit dat mentale problemen meestal niet één oorzaak hebben. Ze werkt volgens het biopsychosociale model, wat betekent dat psychische klachten het resultaat zijn van een combinatie van biologische, psychologische en sociale factoren:
- Biologische factoren: aanleg voor bepaalde mentale problemen.
- Psychologische factoren: persoonlijke ervaringen, gedachten en emoties.
- Sociale factoren: omstandigheden zoals thuissituatie, school of vriendschappen.
Omdat deze factoren met elkaar interageren, is het belangrijk om niet alleen naar het individu te kijken, maar ook naar de context waarin iemand opgroeit. Daarom betrekt Sarah ouders altijd in de therapie.
De angst om te praten
Zowel jongeren als ouders ervaren vaak angst om open te praten. Ouders zijn bang om fouten te maken of om hun kind nog meer pijn te doen. Jongeren zijn bang om verkeerd begrepen te worden of om hun ouders te kwetsen. Hierdoor kan een negatieve spiraal ontstaan waarin communicatie volledig stopt.
Sarah benadrukt dat deze vicieuze cirkel doorbroken kan worden door kleine stapjes te zetten. Soms begint het met gewoon samen aan tafel zitten, iets samen doen of elkaar simpelweg weer begroeten in de ochtend. Die kleine momenten van verbinding kunnen helpen om het gesprek opnieuw te openen.
Patronen doorbreken
Wanneer gezinnen in een negatieve spiraal zitten, is het essentieel om de dynamiek te doorbreken. Sarah werkt hierbij stap voor stap:
- Jongeren en ouders apart spreken om inzicht te krijgen in hun perspectief.
- Een gezamenlijk gesprek faciliteren waarin iedereen zijn gevoelens kan delen.
- Concrete acties bespreken om terug naar een positieve dynamiek te gaan, zoals kleine activiteiten samen doen.
Veel problemen in communicatie ontstaan uit misinterpretatie. Ouders en jongeren kunnen iets goed bedoelen, maar het verkeerd ontvangen. Door actief te luisteren en erkenning te geven aan elkaars gevoelens, kan dit worden aangepakt. Dat ouders het initiatief nemen om Sarah te contacteren, is een eerste stap in de goede richting. Zo geef je het signaal: "Jij bent belangrijk voor mij."
Dat actief luisteren, hoe doe je dat?
Vaak zijn we geneigd om meteen oplossingen te bieden wanneer iemand een probleem deelt. Dit kan echter averechts werken, omdat de persoon zich dan niet gehoord voelt. Sarah benadrukt nogmaals het belang van actief luisteren, waarbij je:
- Echt aandacht geeft aan wat iemand zegt.
- Niet meteen met oplossingen komt, maar eerst erkenning geeft.
- Luistert naar zowel de woorden als de emoties erachter.
Een eenvoudige maar effectieve tip: in plaats van meteen advies te geven, vraag wat iemand nodig heeft. Soms is een luisterend oor al genoeg. En voor dat luisteren moet je echt de tijd nemen, vertelt Sarah.
Waarom is communicatie zo moeilijk?
Een van de oorzaken waarom communicatie niet vanzelfsprekend is, is omdat mensen het simpelweg niet aangeleerd krijgen. Sarah benadrukt dat praten en luisteren vaardigheden zijn die van jongs af aan ontwikkeld moeten worden.
“Goed leren communiceren begint al als een kind in de buik zit. Ouders kunnen hun baby al aanspreken en die verbondenheid groeit verder.”
In de praktijk ziet Sarah dat veel ouders pas hulp zoeken als de communicatie volledig vastzit. Toch is het belangrijk om van jongs af aan actief te leren hoe je emoties en behoeften op een constructieve manier uitdrukt. Dit zijn heel belangrijke vaardigheden die we aan elkaar moet leren. En we kunnen het pas leren door het te doen, benadrukt Sarah.
De balans tussen loslaten en beschermen
Ouders willen hun kinderen beschermen, maar tegelijkertijd moeten jongeren ook de kans krijgen om zelfstandig te worden. Dit proces begint al op jonge leeftijd. Sarah raadt aan om duidelijke afspraken te maken en jongeren gecontroleerd te laten experimenteren, zonder hen te overbeschermen.
Focus op wat goed gaat
Barbara vraagt Sarah of er in therapie niet alleen wordt gekeken naar wat moeilijk gaat, maar ook naar wat goed gaat. Sarah legt uit dat het belangrijk is om te vertrekken vanuit de sterktes van een persoon. Daarom vraagt ze in therapie altijd naar positieve aspecten, zoals hobby’s, vriendschappen en successen. Dit helpt om vanuit die sterktes te werken aan moeilijkheden. Ze benadrukt dat niemand gereduceerd mag worden tot zijn probleem en dat iedereen unieke kwaliteiten heeft die als hefboom kunnen dienen om uitdagingen aan te gaan.
Het belang van complimenten ontvangen
Sarah merkt op dat veel mensen moeite hebben met het ontvangen van complimenten. In therapie gebruikt ze oefeningen om dit te trainen. Een effectieve methode is het benoemen van specifieke kwaliteiten bij het geven van een compliment, in plaats van een algemene opmerking te maken. Bijvoorbeeld: in plaats van "goed gedaan", zeg je: "Ik vind het mooi hoe jij doorzet, zelfs als iets moeilijk is."
Het erkennen van sterktes helpt niet alleen bij het zelfbeeld, maar ook bij het bouwen van veerkracht.
Zelfzorg en verbinding: meer dan alleen me-time
Het begrip zelfzorg is de afgelopen jaren enorm populair geworden. We worden overspoeld met tips over hoe we tijd voor onszelf moeten nemen: een warm bad, een massage, een momentje van rust. Hoewel deze zaken zeker waardevol zijn, mist er volgens Sarah Bal een belangrijk element in de manier waarop we tegenwoordig over zelfzorg spreken.
Zelfzorg wordt vaak neergezet als een individueel proces, terwijl we als mens juist gedijen in verbondenheid. Vroeger groeiden mensen meer op binnen een gemeenschap: buren, tantes, ooms en vrienden speelden een grotere rol in de opvoeding en ondersteuning van elkaar. Tegenwoordig ligt de nadruk meer op het individu en de maakbaarheid van het leven. “Alles moeten we maar kopen of creëren,” zegt Sarah. Maar echte mentale rust en welzijn komen niet voort uit alleen zijn, maar uit samen zijn.
Mensen die het moeilijk hebben, zullen niet altijd zelf om hulp vragen. De kracht zit in actief handelen: gewoon op de stoep staan met een bord eten, iemand spontaan meenemen voor een activiteit, of simpelweg aanwezig zijn. Die vormen van zorg voor elkaar zijn net zo belangrijk als de zorg die we aan onszelf besteden.
Het taboe rond mentale gezondheid bij jongeren
Hoewel mentale gezondheid tegenwoordig steeds vaker bespreekbaar wordt gemaakt, blijft er toch nog een taboe rond bestaan. Vooral jongeren kunnen nog steeds schrik hebben om openlijk over hun gevoelens te praten. Ze vrezen als ‘zwak’ bestempeld te worden of denken dat het probleem bij hen ligt.
Sarah merkt op dat jongeren wél sterk betrokken zijn bij elkaar. Ze willen vaak zorg dragen voor vrienden en tonen begrip voor elkaars problemen. Toch blijft het moeilijk om zelf toe te geven dat het minder goed gaat. Sociale media versterken dit beeld: online lijkt iedereen gelukkig, succesvol en zelfverzekerd. Dit maakt het nog lastiger om aan te geven dat je het moeilijk hebt.
Hoe praat je met jongeren die niet willen praten?
Niet alle jongeren zijn open over hun gevoelens. Sommige jongeren sluiten zich volledig af en weigeren erover te praten, wat het voor ouders moeilijk maakt om te weten hoe ze hiermee moeten omgaan.
Sarah benadrukt dat je moet blijven aanbieden om te praten, zonder te pushen. Wat ouders vaak doen, is meteen invullen voor de jongere:
- “Je bent zo stil, is er iets mis op school?”
- “Heb je ruzie met een vriend?”
- “Gaat het niet goed met je lief?”
Door meteen mogelijke problemen op te sommen, kan het voor jongeren verstikkend aanvoelen. In plaats daarvan is het beter om rustig te peilen zonder druk te leggen. Kleine gebaren kunnen ook helpen, zoals een kleine attentie achterlaten of gewoon laten weten dat je er bent.
Als een ouder echt ongerust is, kan het wel helpen om het gesprek iets directer aan te pakken:
- “Ik zie dat er veel veranderd is en ik ben echt bezorgd. Kunnen we even samen zitten en praten?”
Door deze benadering creëer je een veilige omgeving waarin de jongere voelt dat praten een optie is, maar geen verplichting.
De prestatiemaatschappij
Vandaag ervaren jongeren een enorme prestatiedruk, zowel op school als in hun sociale leven. Ouders willen dat hun kinderen het goed doen en zichzelf ontplooien, maar vaak leggen ze onbewust een extra druk op door hun verwachtingen en ambities voor hun kinderen.
Sarah benadrukt dat deze druk niet alleen van buitenaf komt, maar ook van binnenuit. Jongeren voelen dat ze moeten slagen op alle vlakken: goede cijfers halen op school, presteren in sport, een druk sociaal leven onderhouden, hobby’s beoefenen en actief zijn op sociale media. Dit zorgt ervoor dat jongeren zich constant ‘aan’ moeten voelen staan en dat er weinig ruimte is om gewoon te zijn.
Ook ouders voelen deze druk. Ze willen goede ouders zijn en ervaren vaak een schuldgevoel als iets niet goed gaat met hun kind. “Als het misgaat met de kinderen, dan krijgen ouders daar vaak ook de schuld van,” zegt Sarah. “We leven in een maatschappij waarin ouders bekritiseerd worden: de moeder werkt te hard, de ouders zijn te weinig thuis, of net te veel bezig met hun kind.” Dit creëert een constante spanning waarbij ouders zich verantwoordelijk voelen voor elke stap die hun kind zet.
Daarbij spelen digitale communicatiemiddelen zoals Smartschool een grote rol. Ouders weten vaak al de resultaten van hun kind voordat hun kind zelf op de hoogte is. Dit kan zowel positief als negatief zijn: het verhoogt de betrokkenheid van ouders, maar het kan ook een constante druk veroorzaken. “Niet alleen cijfers tellen. Het sociale, emotionele en motorische aspect van een kind is even belangrijk,” benadrukt Sarah. Jongeren moeten experimenteren, fouten maken en leren, maar dat lijkt steeds minder acceptabel te worden in een wereld waar prestaties en resultaten centraal staan.
Sarah stelt ouders vaak de vraag: "Wanneer hebben jullie voor het laatst samen een pyjamadag gehad? Wanneer hebben jullie samen pannenkoeken gebakken? Wanneer hebben jullie een dag gehad waarop niets moest?" Veel gezinnen zijn zo gefocust op productiviteit en het behalen van doelen, dat ze vergeten hoe belangrijk het is om ook gewoon samen tijd door te brengen zonder een ‘resultaat’ te moeten behalen.
Om deze prestatiedruk te verminderen, raadt Sarah aan om vaker samen ontspannende activiteiten te doen, zonder competitie of verwachting. "Het gaat niet om wie de mooiste tekening maakt, maar om het plezier van samen tekenen. Het gaat niet om wie het beste presteert, maar om het samen ervaren."
Dit besef is niet alleen belangrijk voor jongeren, maar ook voor ouders. Zij moeten niet alleen investeren in de ontwikkeling van hun kind, maar ook in hun eigen welzijn en in de relatie met hun partner. "Ouders mogen zichzelf niet verliezen in het ouderschap," zegt Sarah. "Een weekend weg zonder kinderen, een avond samen uit eten – dat zijn geen egoïstische dingen, maar net noodzakelijk om een sterke basis te behouden."
Door prestatiedruk te relativeren en ruimte te maken voor ontspanning, kunnen gezinnen een gezondere balans vinden. Het draait niet alleen om slagen of falen, maar om samen groeien.
Praktische tips bij emotionele overweldiging
Tot slot vraagt Barbara naar praktische tips voor mensen die zich emotioneel overweldigd voelen. Sarah benadrukt dat het belangrijk is om te herkennen wat voor jou werkt om weer rust te vinden. Iedereen heeft een eigen manier om met stress en moeilijke gevoelens om te gaan.
Enkele concrete tips die kunnen helpen:
- Doe iets waar je je goed bij voelt
- Praat erover: Dit lijkt vanzelfsprekend, maar kan voor veel mensen moeilijk zijn. Zoek iemand bij wie je je veilig voelt. Dat hoeft niet altijd een psycholoog te zijn, het kan een vriend, collega, familielid of leerkracht zijn. Zelfs een gewoon gesprek over alledaagse dingen kan helpen om uit je hoofd te komen.
- Vermijd ongezonde copingmechanismen zoals overmatig drinken.
Insentials supplement mentaal welzijn
Nieuw